Μέσα στις τελευταίες δεκαετίες η διαρκής μείωση των δαπανών του κράτους για την εκπαίδευση και την έρευνα, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της με την πρωτοφανή λιτότητα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, έχει δημιουργήσει ένα πολύπλευρο και πολύμορφο καθεστώς εκμετάλλευσης εντός των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων. Ένας επιπλέον λόγος για την γιγάντωση αυτής της κατάστασης, είναι το ότι οι επιστημονικοί και τεχνολογικοί κλάδοι αιχμής αντιμετωπίζονται βάσει στρατηγικού κυβερνητικού σχεδιασμού, ως «ατμομηχανή ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας». Το αποτέλεσμα είναι να αναζητούνται διαρκώς τρόποι προσέλκυσης φθηνού και αναλώσιμου δυναμικού που καλείται τελικά να καλύψει τις πάγιες και διαρκείς ανάγκες των ιδρυμάτων. Ο ανυπολόγιστος αριθμός μεταπτυχιακών και διδακτορικών «φοιτητών», post doc ερευνητών και «επιστημονικών συνεργατών», πλειοψηφικά απασχολείται χωρίς να αναγνωρίζεται καν η εργασιακή σχέση και χωρίς κανένα απολύτως εργασιακό δικαίωμα. Οι νέοι ερευνητές που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή εργάζονται με εξαντλητικούς ρυθμούς, κυνηγώντας συνεχώς deadlines σε αντικείμενο που απαιτεί υψηλά ειδικευμένη εργασία, αλλά η εργασία τους είναι συνήθως απλήρωτη ή τουλάχιστον επισφαλής. Από την άλλη, οι «ανώτεροι» στην ιεραρχία των ερευνητικών ομάδων (καθηγητές, project managers κτλ.) αμείβονται με υψηλά ποσά επιπλέον του μισθού τους, ενώ το ίδιο το αντικείμενο της έρευνας που παράγεται αποφέρει τεράστια κέρδη στο μεγάλο κεφάλαιο αφού η σύγχρονη οικονομία διαπλέκεται με την επιστημονική έρευνα σε πολλαπλά επίπεδα.
Τι κοινό έχουμε λοιπόν όλοι εμείς;
Στους περισσότερους από εμάς δεν αναγνωρίζεται η εξαρτημένη σχέση εργασίας με το ίδρυμα ή το ερευνητικό κέντρο. Δουλεύουμε χωρίς ωράριο, δεν δικαιούμαστε άδειες, πολλοί από εμάς είμαστε εντελώς ανασφάλιστοι. Όσοι είμαστε ασφαλισμένοι, πληρωνόμαστε με μπλοκάκι και φορολογούμαστε ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Σχεδόν σε όλους μας έχει συμβεί να υπάρχει τρομακτική καθυστέρηση στην πληρωμή μας και να μην ξέρουμε πότε ακριβώς ή αν θα πληρωθούμε. Πολύ λίγοι από εμάς μπορούμε να κατοχυρώσουμε έστω την προϋπηρεσία μας στον κλάδο, γιατί δεν φαίνεται από πουθενά η εξαρτημένη σχέση εργασίας που είχαμε (συνήθως υπογράφουμε συμβάσεις έργου) ενώ κάποιοι άλλοι κάνουν μία δουλειά, ενώ επίσημα πληρώνονται για να κάνουν μια άλλη. Σε πολλούς από εμάς -ειδικά στα Πανεπιστήμια- ζητείται να δουλέψουμε τσάμπα και για επιπλέον πράγματα, όπως είναι το επικουρικο διδακτικό έργο. Σχεδόν όλοι όσοι δουλεύουμε σε εργαστήρια, δεν έχουμε τα στοιχειώδη μέσα ατομικής προστασίας ούτε ειδική εκπαίδευση για υγιεινή και ασφάλεια και είμαστε αντιμέτωποι καθημερινά με τον κίνδυνο ατυχήματος στο χώρο δουλειάς.
Οι εργαζόμενοι άνεργοι
Πρόκειται για τους ερευνητές που παραμένουν απλήρωτοι και σε ομηρία σε διαστήματα μεταξύ λήξης του παλιού προγράμματος και έναρξης του επόμενου προγράμματος (ΕΣΠΑ, ευρωπαϊκά κτλ.). Η διακοπτόμενη και αποσπασματική χρηματοδότηση, που περνάει υποχρεωτικά μέσα από χρονοβόρα διαδικασία υποβολής και αξιολόγησης ερευνητικών προτάσεων, εγκλωβίζει τους μη μόνιμους ερευνητές σε ένα καθεστώς διαρκούς ανασφάλειας και αμφίβολου βιοπορισμού των ίδιων και των οικογενειών τους. Το μη μόνιμο ερευνητικό δυναμικό δουλεύει εθελοντικά για μεγάλα διαστήματα, με την ελπίδα να ανανεωθεί η χρηματοδότηση και να διατηρήσουν τη θέση τους.
Ταυτόχρονα υπάρχουν συμβασιούχοι ερευνητές, που απασχολούνται και πληρώνονται στα πλαίσια παροχής υπηρεσιών του ιδρύματος ή του ερευνητικού κέντρου προς εταιρίες ή οργανισμούς. Η γραφειοκρατία και οι χαοτικές διαδικασίες για να δρομολογηθούν οι πληρωμές μέσω των ιδρυμάτων οδηγούν στο να μένουν οι ερευνητές απλήρωτοι για μήνες.
Τα «αφεντικά του εαυτού τους»
Εδώ έχουμε την περίπτωση της κακοπληρωμένης και μερικώς δηλωμένης εργασίας, συνήθως με τη μορφή συμβάσεων έργου. Αφορά κυρίως εργαζόμενους ερευνητές σε ευρωπαϊκά προγράμματα, που υποβάλλουν timesheets με πλασματικές ώρες. Με αυτό τον τρόπο φαίνεται σαν να εργάζονται 2 και 3 ώρες την ημέρα, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να δουλεύουν και περισσότερες από 40 ώρες τη βδομάδα, χωρίς ωράριο και με την υποχρέωση να φροντίσουν οι ίδιοι για την ασφάλισή τους. Ο τρόπος διαχείρισης των χρημάτων – και άρα ο τρόπος και η έκταση της εκμετάλλευσης του ερευνητικού δυναμικού – υπόκειται στην αυθαιρεσία των επιστημονικών υπευθύνων και στην «πολιτική» που χαράσσει το κάθε ίδρυμα/ φορέας με γνώμονα την καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών και συμφερόντων του. Πολλές φορές, μισθοί που στα ευρωπαϊκά προγράμματα αντιστοιχούν σε μία θέση, καλύπτουν δύο ή τρεις εργαζόμενους, κάνοντας το εργαστήριο από τη μία ανταγωνιστικό με ιδιωτικοοικονομικούς όρους (τριπλάσια δουλειά με μισθό ενός εργαζόμενου), ρίχνοντας τους μισθούς χαμηλότερα για τους εργαζόμενους στην έρευνα από την άλλη. Τα οφέλη δε για τα ιδρύματα από την καθιέρωση των συμβάσεων έργου πολλά: δεν πληρώνουν εργοδοτικές εισφορές για την ασφάλιση των εργαζομένων, ο χρόνος εργασίας τους δεν λογίζεται ως προϋπηρεσία και εφόσον απασχολούν «αυτοαπασχολούμενους» είναι περιττό να υπάρχει και να τηρείται κάποιο ωράριο ή να προβλέπονται άδειες ασθένειας, εγκυμοσύνης κλπ.
Αυτοί που έχουν «μια άλλη, κανονική δουλειά»
Πρόκειται για υποψήφιους διδάκτορες που εκπονούν αμισθί διατριβές χωρίς υποτροφία, υλικοτεχνική υποστήριξη και καλούνται επιπλέον να υποστηρίξουν την ερευνητική και εκπαιδευτική λειτουργία των Ιδρυμάτων. Η υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας γίνεται μέσω της παροχής επικουρικού διδακτικού έργου που αμείβεται πενιχρά με ωρομίσθιες επισφαλείς συμβάσεις και στο οποίο συχνά δε συνυπολογίζεται ο χρόνος προετοιμασίας, όταν πρόκειται για υποστήριξη εργαστηριακών ασκήσεων. Υπάρχουν ακόμα περιπτώσεις που ο υποψήφιος διδάκτορας εξαναγκάζεται να παρέχει το επικουρικό έργο τελείως άμισθα, χωρίς σύμβαση, καθώς και να υποστηρίζει επίσης άμισθα πτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες. Παράλληλα μπορεί να δουλεύουν full time ή part time σε άλλη δουλειά για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες, πολλές φορές φτάνοντας στα όρια της βιολογικής εξόντωσης.
Οι υπότροφοι
Υπότροφοι υποψήφιοι διδάκτορες με ολιγόμηνες υποτροφίες ΕΛΙΔΕΚ ή στην καλύτερη περίπτωση 3ετείς υποτροφίες ΙΚΥ, που καλούνται να ολοκληρώνουν παραδοτέα χωρίς να έχουν εισπράξει την προβλεπόμενη χρηματοδότηση και χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα, όπως αναρρωτικές άδειες, άδειες εγκυμοσύνης/ λοχείας.
Ειδικά, σε ότι αφορά τις υποτροφίες φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση να καθιερωθούν ως καθεστώς πληρωμής σε ορισμένα ερευνητικά προγράμματα (με το επιχείρημα ότι έχουν φορολογικά πλεονεκτήματα σε σχέση με την αμοιβή με μπλοκάκι που μέχρι τώρα ήταν ο κανόνας), ενώ ταυτόχρονα προβάλλονται ως ο κύριος τρόπος υποστήριξης των νέων ερευνητών από πλευράς υπουργείου και διαφόρων οργανισμών ώστε να ανακοπεί του brain drain προς το εξωτερικό. Και στις αμοιβές με υποτροφία όμως υποκρύπτεται η εξαρτημένη σχέση εργασίας των ερευνητών με τα ιδρύματα.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Παίρνουμε θέση, οργανωνόμαστε και κατοχυρώνουμε τα αυτονόητα δικαιώματά μας!
Παρεμβαίνουμε συλλογικά στους χώρους δουλειάς-σπουδών για κατοχύρωση των αυτονόητων δικαιωμάτων συμμετέχοντας σε συλλόγους, σωματεία ή δημιουργώντας επιτροπές αγώνα.
Οικοδομούμε συλλογικές διεκδικήσεις στον κλάδο μας. Συμβάσεις εργασίας για όλους και υπογραφή Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας σε όσους εργάζονται σε ιδιωτικούς ερευνητικούς φορείς (τύπου spin-offs). Στοχεύουμε στη συγκρότηση κλαδικού σωματείου που θα καλύπτει και θα εκπροσωπεί και τους ελαστικά εργαζόμενους στην έρευνα.
Πλάι στους ελαστικά εργαζόμενους άλλων κλάδων χτίζουμε συντονισμούς, με κοινά αιτήματα και στόχους μέσα στο εργατικό κίνημα!
Παλεύουμε για:
- Αύξηση της χρηματοδότησης για Παιδεία και Έρευνα.
- Έρευνα για τις κοινωνικές ανάγκες – Όχι έρευνα για την καταστολή, τον πόλεμο, το στρατό, το ΝΑΤΟ.
- Κεντρικά σχεδιασμένη έρευνα προς όφελος των κοινωνικών αναγκών. Είμαστε ενάντια στην κατευθυνόμενη από την ΕΕ και το κεφάλαιο έρευνα και παλεύουμε για την ανατροπή αυτού του μοντέλου. Έως τότε, η διαχείριση και αξιοποίηση των ευρωπαϊκών και λοιπών κονδυλίων να γίνεται με ενιαίο και σχεδιασμένο τρόπο προς όφελος του ερευνητικού δυναμικού και της αναβάθμισης των υποδομών (εξοπλισμού και εγκαταστάσεων των ερευνητικών κέντρων και των Πανεπιστημίων).
Απαιτούμε:
- Κανένας απλήρωτος, κανένας ανασφάλιστος σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια. Συμβάσεις εργασίας για όλους.
- Συλλογικούς, ενιαίους και ισότιμους όρους εργασίας, με αξιοπρεπείς μισθούς – Κατάργηση του απαράδεκτου ενιαίου μισθολογίου που ισχύει για τους εργαζόμενους στους δημόσιους ερευνητικούς φορείς.
- Εφαρμογή κανόνων υγιεινής και ασφάλειας στα εργαστήρια. Πρόσβαση σε γιατρό εργασίας για όλους τους εργαζόμενους στην έρευνα.
- Αναγνώριση της προϋπηρεσίας ανεξάρτητα από το είδος της σύμβασης.
- Καμία υποτροφία να μην υποκαθιστά μισθό σε σχέση εξαρτημένης εργασίας. Δεν δεχόμαστε τη διαιώνιση της κακοπληρωμένης και ανασφάλιστης εργασίας, που υποκρύπτει τη σχέση εργασίας μεταξύ υποτρόφου-επιστημονικού υπευθύνου.